Rouwen bij het overlijden van een dierbare

Inhoud:

• Een eenzame dood
• Rouw in België
• Huilen
• Rusten
• De mooie momenten herinneren
• Aanvaarden
• En nu?

Zondag zag ik de brandweer en politie in de straat staan en ik had het duistere voorgevoel voor wat er was gebeurd. Ik ging naar buiten en deed een teken naar een van de politieagenten. Hij kwam dichterbij en bracht me het nieuws dat mijn buurvrouw overleden was. Ze hadden haar deur moeten openbreken. Ergens deze week is ze overleden en het was niet duidelijk wanneer dit gebeurde. Ze was alleen gestorven.

Het was een vreemde ervaring en ik wist niet hoe ik me erbij moest voelen. Ze was een bekende ongekende voor mij. We zagen elkaar soms op straat en ik was twee keer bij haar op bezoek geweest. Deze of volgende week zou ik ze voor koffie uitnodigen om een gedeeld renovatieprobleem te bespreken. Dat zou nu niet meer mogelijk zijn.

Een eenzame dood

Deze gebeurtenis deed me nadenken over mensen die eenzaam sterven en hoe er niemand om hen rouwt. Het lijkt me vreselijk om alleen te sterven. In je slaap, daar kan ik nog mee leven, maar overdag, terwijl je de afwas doet. Je hebt al veel te lang niet meer gegeten door je hersenen die de weg naar voeding zijn kwijtgespeeld. Je verliest de kracht in je hand, de lepel weerklinkt op de gootsteen. Je probeert je nog vast te grijpen, maar je knieën knikken en je hoofd raakt de koude vloer. De poten van de stoel, het stof op de vloer, een vergeten wortelschil en je weet wat je te wachten staat. En daarna… Een verhaal, een zekerheid waarin je gelooft, een nieuwe kans of een eeuwig afsluiten. Ik weet het niet. De laatste blik op je woning, het afscheid van jezelf.

Als je alleen sterft en als er daarna niemand komt, wie zal er dan om je rouwen?

Rouw in België

Rouw is iets waar je een periode of je hele leven door gaat als je afscheid van iets of iemand hebt moeten nemen. De meest bekende rouw is die na het overlijden van een persoon, maar het kan ook het afscheid zijn van een een relatie, een fase in je leven, een woonplaats, … In deze blogpost focus ik me op enkele aspecten van rouw na het overlijden van een persoon.

Wat betekent rouw deze dagen in onze maatschappij? Ik heb er al jaren bedenkingen over hoe rouw behandeld wordt. Hebben jullie ook de indruk dat er amper tijd en ruimte gegeven wordt aan mensen die net iemand in hun omgeving verloren hebben? Er zijn wel enkele organisaties die zich met rouwende personen bezighouden, maar ik heb niet de indruk dat deze organisaties erg ingeburgerd zijn. (enkele links vind je onderaan de blogpost)

Intussen al héél lang geleden was het in België de traditie om vaste rouwperiodes te koppelen aan het sterven van verschillende personen. Voor een partner of een kind kon je je hele leven ongestoord rouwen, voor familieleden van de tweede graad en verder kon je ook een periode (bijvoorbeeld enkele maanden of weken en dagen) rouwen. Daarbij was het voor de omgeving heel duidelijk dat iemand “de rouw droeg”, want de nabestaande droeg zwarte kledij of een rouwband. Snel na het overlijden werden de kamers in de woning verduisterd en iedereen werd geacht je rust te respecteren.

Momenteel zie je amper nog mensen die hun rouw uiten door zwarte kledij te dragen. Daarentegen zie je wel op sociale media dat ervaringen gedeeld worden. Ik geloof echter niet dat dit een vervanging is. Naast het delen op sociale media wordt er amper over de pijn gesproken. Mensen en werkgevers houden zelden rekening met de noden en de turbulenties in het leven van nabestaanden.

Ik heb even de wettelijke regeling in België opgezocht en wat ik vond verwonderde me niet, maar ik vond de situatie schrijnend. Uiteindelijk komt het erop neer dat je uitsluitend voor je ouders, broers of zussen en kinderen en hun partners 4 dagen verlof kan krijgen. Als je met een bloed- of aanverwant samenwoont (familie of familie van je partner, met wie je getrouwd moet zijn) kan je 2 dagen krijgen en indien het gaat om een “bloed- of aanverwant in de tweede of derde graad”, maar bij wie je niet woont, kan je 1 dag krijgen. De dag van de begrafenis dus. (bron: Fedweb)

Voor een begrafenis van een inwonende partner met wie je niet getrouwd bent, je beste vrienden met wie je elke dag telefoneert of chat, kan je het dus vergeten. Jouw opties zijn ziekteverlof of je vakantie opnemen. Denk ook maar eens aan nieuw-samengestelde gezinnen waar de ouders ervoor kiezen om niet opnieuw te trouwen, ongeacht hun redenen. Ik vind dit niet ok.

Deze regelgeving zal heel zeker niet zo snel veranderd worden. Daarom geloof ik dat het extra belangrijk is om voor elkaar zorg te dragen als iemand in je omgeving te maken heeft met een overlijden. Doe iets. Wees collegiaal en stel voor om enkele taken van de andere over te nemen. Toon dat je er bent voor de andere, stel expliciete hulp voor en kom niet af met: “Als je me nodig hebt, laat dan maar iets weten.” Want we weten allemaal dat we niet gecontacteerd zullen worden.

Huilen

“Huilen is een teken van zwakte. Mannen huilen niet en vrouwen huilen, want ze zijn zwak.” Is dit ook het idee dat jij ingelepeld bent? Ik denk dat we met velen zijn. Het waren niet noodzakelijk onze ouders die ons zo brainwashten, maar was het zonder twijfel ook onze omgeving. De stoere ridder redt de fragiele prinses in het kasteel. Een jongen staat recht en verpinkt geen traan als hij gevallen is. Een meisje is vreemd of “mans” als ze niet huilt als ze een schaafwonde heeft, dus huilen is een teken van haar zwakte als ze het wel doet.

Meer en meer horen we dat deze rollenpatronen doorbroken moeten worden en ik geloof dat we in de goede richting gaan. Maar het mag wat meer zijn. Huilen is een manier om pijn te ventileren en verlicht de druk in het hoofd. Geef eraan toe! Je kan er ook aan je omgeving mee duidelijk maken dat je je niet goed in je vel voelt en dat je pijn beleeft.

Toen mijn grootvader aan vaders kant stierf, kochten mijn ouders een groot pak nieuwe witte zakdoeken. Ze voelden chic aan en ze waren speciaal voor de begrafenis aangekocht. Het waren stevige katoenen zakdoeken en toen ik ze achteraf nog gebruikte, dacht ik regelmatig terug aan de verschillende momenten op en rond de begrafenis. Nu ik daarop terugkijk, vind ik dat het een goed idee was om dat te doen en ik zou het ook kunnen aanraden.

Het is een duidelijk teken aan je gezin om zakdoeken uit te delen. “Huilen is toegelaten.”

Mijn huiltip: drink voldoende water. Je verliest veel vocht tijdens het huilen, waardoor je achteraf hoofdpijn kan krijgen. Als je genoeg water drinkt, zorg je ervoor dat je lichaamsvocht op peil blijft. Als je noodgedwongen moet werken, investeer dan in een goede oogcrème om jezelf daarmee te verwennen en vervelende vragen van collega’s uit de weg te gaan.

Rusten

Naast huilen is het ook goed om een periode te rusten. Onze door werk geobsedeerde maatschappij laat dat echter niet zo gemakkelijk toe. Toch zou ik willen aanraden om niet te aarzelen om naar je huisarts te gaan indien je merkt dat je extra rust nodig hebt. Die kan naar je luisteren, je pijn erkennen en je meer rust voorschrijven. Die tijd kan je gebruiken om slaap in te halen, een boek te lezen, naar films of series te kijken, koffie of thee met vrienden te drinken, … kortom tijd voor jezelf te nemen.

De mooie momenten herinneren

De laatste keer ik met de dood werd geconfronteerd, was net iets langer dan een jaar geleden. Het ging om een vriend van ongeveer mijn leeftijd die in een auto-ongeval was omgekomen. Ik kon het niet begrijpen en om eerlijk te zijn, volgens mij valt er daar niets aan te begrijpen, hoe graag ik dat met het alles verklarende Google en andere wetenschappen zou willen onderzoeken. De begrafenis was in veel opzichten pijnlijk, enerzijds omdat zo vele mooie herinneringen werden opgeroepen, de verloren vriendschap die in beeld en in woord werd tentoongesteld, en anderzijds omdat het lokaal van de ceremonie in heel slechte staat was en vreemde geluiden de verstaanbaarheid van elke spreker en het horen van je eigen gedachten overstemde (sorry, not sorry, de begrafenisondernemers zouden zich moeten schamen dat ze hun lokaal zo slecht hadden onderhouden).

Na de ceremonie zette ik het “doodsprentje” van mijn vriend op een zichtbare plaats in de keuken, waardoor ik vaak aan hem herinnerd werd. Na enkele maanden heb ik echter beslist om het naar een doos te verhuizen, omdat het te veel pijn deed. Elke ochtend keek ik naar zijn foto, brak mijn hart en begon ik te huilen. Uit het oog is uit het hart wordt wel eens gezegd, maar dat geloofde ik niet volledig in deze situatie. Ik dacht dat het beter zou zijn om wat afstand te nemen.

Eerst voelde ik me natuurlijk schuldig, maar na een tijd ging het gemakkelijker. In elk geval startte ik niet meer iedere dag met een huilbui. Daarentegen begon ik hem wel vaker in mijn gesprekken met andere personen te vermelden. Volgens mij kan het helpen om iemand op die manier aanwezig te houden en ik denk dat het voor mij echt wel hielp. Toen de eerste verjaardag van zijn overlijden naderde, kwam mijn sombere gevoel sterk terug.

Ik sprak er niet over, maar misschien konden de personen in mijn dichte omgeving het wel zien. Ik blijf niet graag bij de pakken zitten en zocht naar verschillende manieren om met mijn verdriet om te gaan. Enkele weken voor de herdenking heb ik dan maar beslist om hem op mijn manier te herdenken. Onze herinneringen herbeleven was misschien het beste wat ik had kunnen doen. Ik deed de activiteiten die ons het meeste hadden verbonden opnieuw en het was alsof hij terug naast mij stond. Doordat ik de activiteit opentrok en andere mensen erin toeliet, erover praatte en de activiteit een nieuwe invulling gaf, kon ik vervolgens dat stukje verleden een nieuwe betekenis geven.

Dat is volgens mij een belangrijke stap in de rouw in onze tijden. Je kan momenten herbeleven en activiteiten herhalen waarbij je ook andere mensen betrekt. Zo kan je de activiteiten opnieuw een plaats in jouw leven geven (want misschien heb je ze sinds de dood van de andere persoon niet meer willen of kunnen uitvoeren) en de goede herinneringen onderhouden. Je zou je ook een tijdje in een specifieke interesse van de overleden persoon kunnen verdiepen, waardoor je de dood toch nog andere aspecten van zijn of haar wereld kan ontdekken. Misschien ontmoet je er ook personen door die gelijkaardige karaktertrekken hebben en met wie je vrienden kan worden of leer je iets nieuws over de overleden persoon.

Aanvaarden

Volgens Elizabeth Kübler-Ross, een psychiater die in de tweede helft van de twintigste eeuw actief was, zijn er vijf fasen van rouw. De laatste hiervan is het aanvaarden dat iemand voor altijd fysiek uit je leven is verdwenen. (Voor meer informatie over de 5 fasen van rouw)

Als mensen van ouderdom sterven, kan je vaak op de een of andere manier afscheid nemen. Het aanvaarden van het vertrek van een oudere persoon is daarom soms eenvoudiger. Ze hebben al een leven gehad, je hebt nog dingen kunnen uitpraten, je hebt volop van elkaars aanwezigheid kunnen genieten en er zijn veel herinneringen om te koesteren.

Ik herinner me toen een van mijn grootvaders stierf. Hij was in een ver gezet stadium van dementie en zijn ziekte duurde al heel lang. Uiteraard was ik er kapot van toen hij weg was, maar een tijdje ervoor was ik hem nog gaan bezoeken. Hij lag toen meer dood dan levend in zijn bed en was volledig van de wereld afgesloten.

Het afscheid was een heel teder moment en ik wist dat hij zijn tijd had gehad.

Maar de omstandigheden zijn helaas niet altijd zo ideaal. Soms sterven personen te vroeg, bijvoorbeeld door ziekte of door een ongeval, of misschien heb je het ongeluk dat een baby sterft. Dan is het niet eenvoudig om het vertrek van de persoon te aanvaarden. Je voelt verdriet, woede, ongeloof en zo veel andere emoties door elkaar, na elkaar en weer opnieuw.

Toch zal je op de een of andere manier, vroeg of laat het afscheid of het niet bestaan van een afscheid een plaats proberen geven. Je kan je er schuldig over voelen, maar dat is nooit nodig. Het aanvaarden van iemands dood is namelijk niet het volledig verbannen van die persoon uit je leven. Je zal opnieuw plezier in je leven kunnen maken en je zal de ervan zin terug inzien. Hiernaast kan je nog altijd ruimte maken voor herinneringen en verdriet. Rouwen is geen rechtlijnig proces en het aanvaarden van iemands vertrek houdt in dat je ermee kan leven dat vrolijke en treurige dagen naast elkaar kunnen voorkomen.

En nu?

Mensen rouwen allemaal op verschillende manieren. Zorg voor jezelf als je met het verlies van iemand in je omgeving geconfronteerd bent en laat je de les niet door anderen spellen. Vaak wordt ook wel gezegd dat naar buiten trekken, je omringen met geliefde personen en je netwerk versterken een goed idee is. Als je gelovig bent, dan kan het een troost zijn dat er een hiernamaals of een leven na de dood is en je kan je gemeenschap aanspreken om daar steun te vinden. Hier kan je nog wat informatie lezen over rouwen in het algemeen.

Een belangrijke rol speelt ook de omgeving van rouwende nabestaanden. Het is een heel religieus geladen boodschap, en al geloof je niet, maar “behandel de anderen zoals ook jij behandeld zou willen worden”. Respecteer de nabestaanden die in de rouw zijn en geef ze de tijd en de ruimte om hun emoties te beleven en te onderzoeken. Hiernaast wil ik ook een oproep doen voor meer betrokkenheid in je omgeving. Open je ogen voor de mensen rondom je en bouw diepgaande banden op. Wees niet bang om je buren een plaats in je leven te geven (een klein plaatsje is al een plaatsje), zelfs al woon je in de stad. Op het einde zijn we toch allemaal gewoon mensen.

Organisaties:

• Rouwzorg Vlaanderen: http://www.rouwzorgvlaanderen.be/
• Kübler-Ross Vlaanderen: https://www.kublerrossvlaanderen.be/?item=home
• Ouders van een overleden baby: https://www.metlegehanden.be/ https://www.sterrenkinderen.be/
• Ouders van een overleden kind: http://www.ovok.be/index.html#vereniging

Andere bronnen

• https://www.rememberme.nl/inspiratie/home-1/10-rouwverwerking-tips-1
• https://www.weliswaar.be/tien-mythes-en-waarheden-over-rouwen
• http://www.vooraltijdingedachten.nl/rouw/de_5_fasen_van_rouw
• https://fedweb.belgium.be/nl/verlof_afwezigheid_en_werktijd/omstandigheidsverlof

In de instelling waar mijn moeder vroeger werkte, lieten ze elke keer een bewoner stierf een grote steen graveren. Die werd daarna op de schouw gezet als aandenken. Ik stop het doodsprentje van de gestorvene in een mooi fotokadertje en dit komt op een belangrijke plaats in mijn woning. Welke rituelen hebben jullie ingebouwd en aan welke rouwtradities neem jij deel? Vinden jullie dat er in onze maatschappij meer begrip mag worden opgebracht voor mensen die rouwen? Deel jouw verhaal in een reactie.